بررسی مدیریت پسماندهای بیمارستانی بیمارستان امام خمینی شهرستان پلدختر

چکیده :

امروزه یکی از مسائل زیست محیطی کشور مواد زاید بیمارستانی است که به علت دارا بودن عوامل خطرناک سمی و بیماری زا از جمله زائدات پاتولوژیک ، عفونی ، دارویی شیمیایی ، رادیواکتیو و ظروف و تجهیزات درمانی از حمایت خاصی برخوردار است. مدیریت پسماندهای بیمارستانی بدلیل دارا بودن پتانسیل عفونت زایی و وجود پسماندهای خطرناک بسیار حائز اهمیت است. عدم کنترل و بی توجهی نسبت به مدیریت صحیح پسماندهای بیمارستانی علاوه بر تهدید جدی برای سلامت جامعه و محیط زیست باعث اتلاف هزینه های زیاد نیز می شود این مطالعه به منظور توصیف و بررسی وضعیت مدیریت پسماندهای بیمارستانی و شناسایی و طبقه بندی پسماندهای بیمارستانی شهر پلدختر و در نهایت ارائه رهکارهای مدیریتی مناسب انجام گرفت. روش گردآوری داده‌ها، مصاحبه، مشاهده و پرسشنامه است. پرسشنامه دارای 7 بخش است و قبلا به تایید اسادید مجرب رسیده و در پژوهش های مشابه استفاده شده است. برای تجزیه ‌و تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی- تحلیلی و نرم‌افزار Excel استفاده ‌شده است. نتایج حاصل از این بررسی نشان داده است که در بیمارستان های شهر پلدختر مقدار کل پسماندهای تولیدی 4/997 کیلوگرم در روز می باشد مقدار پسماندهای عفونی 8/284 کیلوگرم در روز و مقدار پسماندهای معمولی 6/712 کیلوگرم در روز می باشد. میانگین پسماند تولیدی بیمارستان امام خمینی (ره) پلدختر 300 کیلوگرم در روز می باشد. میانگین سرانه کل پسماند تولیدی بیمارستان های شهر پلدختر به ازای هر تخت فعال 42/3 کیلوگرم بود. میانگین سرانه پسماند عفونی و معمولی به ازای هر تخت فعال به ترتیب 05/1 و 37/2 کیلوگرم بود. از نظر تفکیک پسماندها، بیمارستان امام خمینی پلدختر دارای 64.79 درصد پسماند غیرعفونی، 30.29 درصد عفونی، 2.41 درصد شیمیایی و دارویی، 2.51 درصد نوک تیز و برنده است.

کلمات کلیدی : مدیریت پسماند بیمارستانی ، پسماند عفونی ، پسماند غیر عفونی ، سرانه ی تولید پسماند شهر پلدختر. 

فهرست مطالب :

مقدمه

بر اساس قانون مدیریت پسماند، سازمان حفاظت محیط‌زیست متولی اصلی مدیریت پسماندهای بیمارستانی است. همچنین بنابر ماده هفت قانون مدیریت پسماند که عنوان می‌کند مدیریت اجرایی پسماندهای صنعتی و ویژه ‌بر عهده تولیدکنندگان است و پسماندهای بیمارستانی جزو پسماندهای ویژه قرار دارند، مسئولیت مدیریت آن‌ها با بیمارستان‌ها و درنهایت با وزارت بهداشت به‌عنوان ناظر بیمارستان‌های تحت است در صورت بی‌خطر شدن پسماندهای بیمارستانی در مبدأ پوشش است. از طرف دیگر و ازآنجا که شهرداری مسئول حمل و دفع پسماندها وظیفه امحای آن‌ها مثل سایر پسماندها را دارد. در برخورد با ضایعات پزشکی چهار فرایند اصلی وجود دارد: حرارتی، شیمیایی، پرتوافکنی و بیولوژیکی. فرایند حرارتی از گرما برای از بین بردن عامل بیماری (میکروارگانیسم، ویروس) استفاده می‌کند. فرایندهای کم حرارت گرمای مرطوب (معمولاً بخار) و یا گرمای خشک را به کار می‌برد. فرایندهای شیمیایی از مواد ضدعفونی‌کننده برای از بین بردن عوامل بیماری یا از مواد شیمیایی برای واکنش در مقابل ضایعات استفاده می کنند. پرتوافکنی شامل یونیزه کرده پرتو برای از بین بردن میکروارگانیسم‌هاست درحالی‌که فرایندهای بیولوژیکی از آنزیم‌ها برای تجزیه مواد ارگانیکی استفاده می‌کند. فرایندهای مکانیکی از قبیل ریزریز کردن، آمیختن، کمپرس کردن پسماندها، فرایندهای اضافی هستند برای انتقال ضایعات غیرقابل‌شناسایی، اصلاح گرما یا انتقال توده، یا کاهش حجم ضایعات. هیچ‌کدام از این تکنولوژی‌ها علاجی برای مشکل از بین بردن ضایعات پزشکی نیست. هر تکنولوژی مزایا و معایب خودش را دارد. امکانات باید مشخص کند که چه نوع تکنولوژی بی‌خطر سازی برای برآورد نیازهایشان از همه بهتر است، درحالی‌که اثرات بر روی محیط‌زیست را حداقل کند، امنیت شغلی را بالا ببرد و تعهد نسبت به‌سلامت عمومی داشته باشد. این منبع اطلاعات عمومی و کلی برای کمک به قانون‌گذاران، مدیران بیمارستان‌ها، مدیران تأسیسات، متخصصان مراقبت‌های بهداشتی، مدافعان محیط‌زیست و اعضای جامعه برای رسیدن به اهداف خود در اختیار قرار می‌دهد. تبدیل پسماندهای عفونی به غیر عفونی به‌وسیله بخار اشباع‌شده در دستگاه بی‌خطر سازی (استریلیزاسیون) گزینه‌ای برای استریل کردن پسماندهای بیولوژیکی- بهداشتی ویژه است که هم‌اکنون به‌طور گسترده‌ای مورداستفاده قرار می‌گیرد. به‌کارگیری فن‌آوری استریل کردن در دستگاه های بی‌خطر سازی به‌عنوان جایگزین سوزاندن پسماندهای عفونی پدیده‌ای جدید نیست در واقع سال‌هاست که برای از بین بردن نمونه‌ها و محیط‌های کشت در آزمایشگاه‌های میکروب‌شناسی و مراکز پژوهش‌یار این روش استفاده می شود (1).

.

انواع زباله

1-2-2-1 زباله های شهری

 شامل دور ریز مواد غذایی، مواد جامدی مانند کارتن، شیشه، جعبه، پلاستیک، نخاله های ساختمانی و مواد حاصل از جاروب کردن خیابان ها و معابر هستند.

 2-2-2-1 زباله های صنعتی

پسماندهای صنعتی، مواد زائد ناشی از فعالیت‌های صنعتی (کارخانه‌های رنگ‌سازی، چرم‌سازی، قوطی سازی و .) هستند و معمولاً شامل فات، مواد پلاستیکی، مواد شیمیایی و بالاخره پسماندهای ویژه و پسماندهای خطرناک هستند. که عمل جمع‌آوری، حمل‌ونقل و دفع آن‌ها ضوابط خاص و مقررات ویژه‌ای را به خود اختصاص داده است.

3-2-2-1 زباله های خطرناک

مواد زائد جامد یا مایعی هستند که به علت غلظت ،کمیت، یا کیفیت فیزیکی، شیمیایی و می می توانند باعث بیماری و مرگ‌ومیر شوند.

بر اساس تعریف آژانس حفاظت محیط‌زیست (Environmental Protection Agency: EPA) پسماندهای خطرناک به مواد زائد جامدی اطلاق می شود که بالقوه خطرناک بوده و یا اینکه پس از طی مدت‌زمانی موجبات خطر را برای محیط‌زیست، فراهم می کنند. پسماندهای خطرناک معمولاً یکی از مشخصات قابلیت انفجار، احتراق، خوردگی، واکنش‌پذیری و سمی را دارا بوده و اغلب تحت عنوان مواد زائد رادیواکتیو، پس‌مانده‌های شیمیایی، زایئات قابل اشتعال، زایئات بیولوژیکی و مواد منفجره دسته‌بندی می‌شوند. از منابع عمده زایئات بیولوژیکی، بیمارستان‌ها، آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقات پزشکی هستند. پسماندهای بیمارستانی به دلیل آنکه حاوی زایئات پاتولوژیکی، مواد زائد رادیواکتیو، زایئات دارویی، مواد زائد عفونی، مواد زائد شیمیایی و بعضاً ظروف مستعمل تحت‌فشار هستند، از منابع عمده، پسماند خطرناک در شهرها محسوب می‌شوند. تکنولوژی جمع‌آوری، دفع و یا احیای این مواد در مقایسه با پسماند شهری و خانگی تفاوت بسیار دارد و باید جداگانه موردتوجه قرار گیرد.

4-2-2-1 زباله های بیمارستانی

 شامل زباله های معمولی، نسوج و بافت های زائد ؛ مواد زائد شیمیایی، عفونی، دارویی و رادیو اکتیو و ظروف و مسایل مستعمل است. زایدات مراکز درمانی و بهداشتی، که بیشتر در بیمارستان ها، آزمایشگاه ها و درمانگاه ها تولید می شوند، به علت آلوده بودن و همچنین زیان های ناشی از عدم مدیریت بهداشتی، باعث ازدیاد و اشاعه انواع بیماری های خطرناک و مسری شده و تهدیدی جدی برای سلامت انسان و محیط زیست است (3).

3-2-1 انواع پسماند

پسماند ها به پنج گروه تقسیم می شوند (2) :

1-3-2-1 پسماند های عادی

به کلیه پسماندهایی گفته می شود که به صورت معمول از فعالیت های روزمره انسان ها در شهرها، روستاها و خارج از آن ها تولید می شود، از قبیل زباله های خانگی و نخاله های ساختمانی (3).

2-3-2-1 پسماند های پزشکی (بیمارستانی)

به کلیه پسماندهای عفونی و زیان آور ناشی از بیمارستان ها، مراکز بهداشتی، درمانی، آزمایشگاه های تشخیص طبی و سایر مراکز مشابه گفته می شود. سایر پسماند های خطرناک بیمارستانی از شمول این تعریف خارج است (3).

3-3-2-1 پسماندهای ویژه

به کلیه پسماندهایی گفته می شود که به دلیل بالا بودن حداقل یکی از خواص خطرناک از قبیل سمیت، بیماری زایی، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی و مشابه آن به مراقبت های ویژه نیاز داشته باشند (3).

4-3-2-1 پسماند های کشاورزی

به پسماند های ناشی از فعالیت های تولید ی در بخش کشاورزی گفته می شود از قبیل فضولات، لاشه حیوانات (دام، طیور و آبزیان)، محصولات کشاورزی فاسد یا غیر قابل مصرف (3).

5-3-2-1 پسماند های صنعتی

به کلیه پسماند های ناشی از فعالیت های صنعتی و معدنی و پسماند های پالایشگاهی صنایع گاز، نفت و پتروشیمی و نیروگاهی و امثال آن گفته می شود، از قبیل براده ها، سریزها و لجن های صنعتی (3).

.

.

بخشی از منابع :

- عمرانـی ق. ، "مـدیریت مـواد زائـد جامـد". جلـد دوم، انتشـارات دانشگاه آزاد اسلامی، ص 23, 1384.

2- عبدلی م. ع . و جلیلی قاضی‌زاده م. ، "ارزیابی توانـایی انطبـاق فناوری‌های نـو مـدیریت پسـماندها در کشـور"، دانشـگاه شـهید بهشـتی،1386 .

3- پور خباز ح ر.، پور خباز ع ر. ، "سیستم مدیریت دفع و مدیریت مواد جامد بیمارستانی"، وزارت کشور، 1390.

4- Pruss A., Giroult E., Rushbrook P., "Safe management of wastes from health-care activities. " ,WHO, Geneva, 1999.

5- خیبر ز. ، مدیریت پسماندهای بیمارستانی شهرستان پلدختر، پروژه کارشناسی ارشد ، 1390.

6- محمدی بقایی د.، قلی زاده ش. ، "اصول مدیریت مواد زاید جامد مراکز درمانی و آزمایشگاهی پزشکی، نشر شهر آب "، 1379.

7- M. Askarian, and et al. "Results of a hospital waste in private hospitals in fars province Iran", Waste Management. Vol. 54, pp. 343-325, 2004.

8- فضیلی ا.، صالحی الف.، عبدلی م ع. ، جعفری ح ر.، شیخ پور م. ، محیط شناسی، دانشگاه تهران ، 1389.

9- چفقانی م.، خدابخشی ل.، "گزیده روشهای مدیریت اجرایی پسماندهای پزشکی"، معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز.

10- Bazrafshan E., Mostafapour F., "Survey of medical waste characterization and management in Iran: A case study of Sistan and baloochestan province, Iran". Waste management & Research, 2010.

11- ملکوتیان م. و یغماییان ک. ، "بررسی آگـاهی، نگـرش و عملکـرد مردم شهر کرمان در زمینه مدیریت مواد زائـد جامـد"، مجلـه دانشـکده بهداشت و انسـتیتو تحقیقـات بهداشـتی دانشـگاه علـوم پزشـکی تهـران، 1382.

.

.

.